Show TEI-XML
Astronomical-computistical collection
Aratea text: Hyginus, De astronomia; De ordine ac positione
Upper Rhine / Strasbourg (?) — s. XII1/4
Selected literature: Remak-Honnef, Elisabeth and Hermann Hauke. Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München: Die Handschriften der ehemaligen Mannheimer HB Clm 10001-10930. Wiesbaden: Harrassowitz, 1991, pp. 143-147. — Klemm, Elisabeth: Die romanischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek: Teil 2. Die Bistümer Freising und Augsburg, verschiedene deutsche Provenienzen. Textband. Wiesbaden: Reichert, 1988, pp. 212-214. — Juste, David. ‘Comput et Divination Chez Abbon de Fleury’. In Abbon de Fleury. Philosophie, Science et Comput Autour de l’an Mil, edited by Barbara Obrist, 95–127. Paris-Villejuif: CNRS, 2004. — Blume, Dieter, Mechthild Haffner, and Wolfgang Metzger. Sternbilder des Mittelalters: der gemalte Himmel zwischen Wissenschaft und Phantasie. Vol. I, 1: Text und Katalog der Handschriften. Berlin: Akademie Verlag, 2012, pp. 139-140, 383-388.
1r-4r Illustrations of the constellations with verse inscriptions
- (1r) Prologue "Pagina gentilis nec firma nec undique vilis | Sydera staturis disterminat atque figuris | Sicut constat eas ueteres finxisse poetas | Quis hic depictis Christi de nomine dictis | Inde nequit nasci nisi uelle per ęthera pasci | Astrorumque rotas per formas discere notas | Sed uice communi versus datur unicus uni | Quo breuiter discas merito quibus inscius hiscas."
- The illustrations are enclosed by columns on both sides and an arch including a verse inscription. The stars are marked with red dots. "Hortis hesperidum uulnus necat herculis hydrum | Scemate stas isto quia sis uiolata calisto | At iouis obscuram super astra locant cinosuram | Ut iaculo parcas matri fis stelliger archas | Facta corona fabris lemni micat en adriadnis [!] | Herculis in genibus notat inclita proelia sydus | Hec lyra cognouit quibus orpheus omnia mouit | Dant in olore iouem nemesis rapuisse pudorem | Ob meritum nate Cepheus consistit in axe | Casiepia luis quod nymphas pulchrior uris | Iunxit Erictonius currum certamine primus | Perseus eluse caput addit ad astra medusę | Libram porrectis moderatur Scorpio chelis | Ipsemet informis fastus monet absit ut omnis | Per sua membra croti claret distantia voti | Concreuisse ioui merces est ego ceroti | Miscet aqua potum largus pincerna deorum | Fugit pisce suo citherea cupidine iuncto | Fortis ob insigne pugnans ostenditur iste | Huic amor extat heri uenandi causa sequendi | Ornat nauigium quia prosciderit mare primum | Velocis cursus cephali canis hoc cape munus | Hoc te corue modo remorantem punit apollo | Huius ob omne genus pulsum sacrat insula lerus | Gentem titanam contra iuratur ad aram | Mores semiferi cęlo meruere videri | Sic nothium sisto quia uita sit ysis ab ipso | Missus ad andromedam cętus datur hic comedendam | Moles sola padum locat inter sydera magnum."
- (1v-4r) As accompanying text to part of the images, excerpts from Hyginus' De astronomia Book 3 placed in the margines. On f. 3r missing text sections for Scorpio, Sagittarius, Capricornus, Aquarius and Pisces. Arctos maior habet in capite stellas VII omnes obscuras … — … Eridanus […] omnino est stellarum XIII.
4v-5v Illustrations explaining how to express numbers using fingers Tres digiti in sinistra manu I auricularis medicus impudicus usque ad VIIII continent numerum … — … per iuncturas semper usque ad DCCCC milia. later (s. XV) addition on the upper margin of f. 4v: "Iste manus et ymagines humane sequentes ad librum venerabilis bede presbyteri de temporibus infrascriptum requirunture intelligendum". According to Borst the explanatory text is taken from the Libri computi, III 1.
6r-7v Diagrams for the division of disciplines.
8r De signis mortis et vitae ›Incipit prognostica mortis‹ Avis quis prima die cuiusque mensis in infirmitatem deciderit … — … uenenum si adest uenenum sudando prodit. Thorndike-Kibre 1260/5.
8v Horologium viatorum
8v Verses listing the original manuscript's contents Multiplices usus sub corde uoluminis huius … — … Maior erit finis anatholius omnibus illis.
9r-10v Calendar Missing probably two folios with the months July-December.
- (9r) In the margin short text on the zodiacal signs: "De XII signis. Signa xii uel a causis annalibus uel a gentilium fabulis nomina sumpserunt. quas ideo strictim ac breuiter hic annotare curauimus non quo eorum ineptissimis opinionibus assensum prebeamus, sed ut lectoris animus his cognitis melius carmina poetarum intelligat quae plerumque his sunt compaginata mendaciis. idcirco igitur et figuris ea depingere studuimus ut stellarum ordo uel numerus quasi quibusdam membris infixus euidentius adiscente cernatur." The same text found also in iVatican, BAV, Reg. lat. 1260 and Leiden, UB, VLO 15.
- (9r-10v) In the margins excerpts from the De ordine ac positione for the zodiacal signs (chapters XXVI Aquarius, XXII Pisces, XXXVII Piscis magnus, Aries, XV Taurus, XI Gemini fragm., XII Cancer) and the Excerptum de astrologia (Dell Era' edition lines 44-49: Aries, Pisces) with rubric "Ubi situs sit" (f.9v). Aquarius habet stellas in capite obscuras duas … — … Cancer […] habent autem stellas IIIIor. Readings partly similiar to Einsideln, Stiftsbibliothek 178 (E) and Munich, BSB, Clm 4423 (M): ch. XXVI: et in mammis D E M / ex stellis] ex illis E M; ch. XXII: appellatur] dicitur E M / uocatur] dicitur E M / Linea ... stellas] om. / ad notii III] om. E M / XXXVI] XXXIII. Exceprtum: 44 est zodiaci ... situs V E M; 47 ei signum] huius signi V E M; ch. XV: appellantur] dicuntur E M / summa XV] XIIII / sunt et] sed E M / dicunturque] dicuntur E M; ch. XII dias claras] claras duas E M. The manuscript has some passages ommited in E and M, e.g. ch. XII E and M skipped "quae ... apparet".
11r-v Computistical argumenta and table
- ›De concurrentibus‹ Interrogandum est de concurrentibus septimanae diebus … — … et te non fallit.
- ›Unde procedant XI dies epactarum‹ Duodecim claues aperiunt istam tesseram … — … aetates lunae desunt de XI diebus solaribus
- Istius paginae summitas per X et VIIII epactas continet … — … per totum martyrologium discernere uales.
11v-12r Abbo Floriacensis.
- (11v) Text to accompany a table for determining the weekdays Ad feriam cuiusque diei inueniendam haec est facta figura … — … inuenies feriam quam queris adscriptam.
- (11v) Text to accompany a table for determining the weekdays Literae huius laterculi qui uocatur ratio septizodii … — … quae per XXVIII annos reuoluuntur.
- (11v) Text to accompany a table for determining the leap years. Sequens uero minor paginula bissextilibus tantum annis est necessaria … — … quo dictum est hanc rursum repetas.
12v "Sol est ubique altissimus in meridie, quando altum facit solstitium. Unde consequitur, ut in illo loco in quo altum solstitium est in medio orbe signorum, id est in aequinoctiali circulo sit altissimus in meridie. Sed cum teste uisu sol procedat a tropico hiemali in capricorno et ita ab extremitate australis sui cursus redeat in arietem et ibi altum faciat solstitium in linea aequinoctiali manifestum est, ut omne spacium in descensum expendat, quod post ingressum arietis usque ad cancri principium transcurrit. Est autem descensus ab ariete in cancrum tantus quantus ascensus a capricorno est in arietem. Hinc est consequentia, ut circulus arietis et libre in ibi habitantibus altum faciat solstitium pendens super caput eorum. Unde dicit lucanus "Deprensum est hunc esse polum quo circulus alti soltitii medium signorum percutit orbem" ( (Lucanus, Pharsalia, lib. IX, vv. 531-32)). Id est in quo polo et in qua plaga uel in quo climate circulus alti solstitii percutit, id est adtingit medium orbem signorum, id est aequinoctialem lineam quia ipsa aequinoctiali in linea ipse est circulus solstitialis. Aequinoctialis autem circulus ideo orbis signorum dicitur medius, quia est inter septentrionalia signa et australia. Australia signa sunt quae uergunt ad austrum ut Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius, Pisces. Septentrionalia autem signa sunt, quae magis se ad septentrionem porrigunt, ut Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo. Sed Aries et Libra sunt media, quia nec ita tendunt in austrum ut Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius, Pisces, nec ita se in septentrionem extendunt ut Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo; sed in medietate orientis emergunt, ut in medietate occidentis occidunt non obliqua meant. Ibi perpetuum ostendit aequinoctium sed eiusdem quantitatis circulum diei noctisque describit. Cum indirectum circuli et super terram et sub terra sint extensi, non potet aliter fieri quin aequalitas sit longitudinis breuitatisue noctis et diei ut in subsequenti descriptione exemplum poteris repperire."Everywhere the sun is at its highest point at midday, when it makes the high solstices. It follows therefore, that in that place, where the high solstice is, is in the mi
20v-21r Apuleian sphere According to Juste it is the sphere type modified by Abbo of Fleury.
Catalogued by: Ivana Dobcheva